آناتومی و عملکرد ریه به چه صورت است؟
آناتومی ریه
همانطور که پیشتر نیز گفته شد، بدن هر انسان دو ریه در دوسمت قفسه سینه دارد که ریه سمت راست از سه لوب و ریه سمت چپ از دو لوب تشکیل شده است. سمت چپ قفسه سینه به جهت اینکه جای کافی برای دربرگرفتن قلب داشته باشد، یک لوب کمتر دارد. برای ترسیم آناتومی ریه بهتر است این‌گونه بگوییم که هر انسان در قفسه سینه خود یک درخت به شکل Y وارونه دارد. در اثر دم و بازدم، هوا از طریق لوله‌ای به نام نای به ریه‌ها برده می‌شود و از آن خارج می‌گردد.
اکسیژن وارد شده توسط نای را برونش‌ها به داخل ریه برده و دی اکسید کربن را مجددا به نای پس می‌دهند تا از بدن خارج شود. هر لوله برونشی خود از لوله‌های کوچکتر و بسیار ظریفی به نام برونشیول که به سراسر ریه کشیده شده‌اند، تقسیم می‌شود. تعداد برونشیول‌ها در هر ریه به عدد 30.000 می‌رسد. هر کدام از برونشیول‌ها در انتهای مسیر خود به کیسه‌های هوایی به نام آلوئول می‌رسند. وجود 600 میلیون آلوئول در ریه انسان به این خاطر است که اکسیژن کافی به سلول‌های بدن برسد.
سیستم تنفسی انسان متشکل از چه بخش‌هایی است؟
محققان، سیستم تنفسی بدن انسان را به دو بخش کلی سیستم تنفسی فوقانی و سیستم تنفسی تحتانی تقسیم‌بندی کرده‌اند. بر اساس این طبقه‌بندی، سیستم تنفسی فوقانی از موارد زیر تشکیل شده است:
- دهان و بینی: در نخستین مرحله اکسیژن تازه از طریق حفره دهان و مجاری بینی وارد بدن می‌شود.
- حفره بینی: اکسیژنی که از طریق سوراخ‌های بینی جذب شده است، وارد حفره بینی می‌گردد.
- حلق: هوایی که از طریق دهان، بلعیده شده است به حلق وارد می‌شود.
- حنجره: هوا در مرحله آخر برای ورود به ریه، وارد انتهایی‌ترین قسمت گلو یعنی حنجره می‌گردد.
اصلی‌ترین اندام سیستم تنفسی، ریه‌ها هستند که در بخش سیستم تنفسی تحتانی قرار می‌گیرند. نای، برونش، برونشیول، آلوئول و حتی دنده‌های اطراف ریه و عضلات دیافراگم که موجب منبسط و منقبض شدن ریه‌ها در هنگام تنفس می‌شوند نیز سایر اجزای سیستم تنفسی تحتانی را تشکیل می‌دهند.
مسیر یک نفس؛ ریه‌ها چگونه کار می‌کنند؟
هوا از طریق دهان یا بینی به انتهای گلو می‌رسد و مسیر نای را در پی می‌گیرد. نای، هوای دریافتی را به برونش‌های چپ یا راست می‌رساند. برونش‌ها هوا را بین برونشیول‌های کوچکتر تقسیم می‌کنند و انبوهی از برونشیول‌ها هر کدام بنابر وظیفه خود، اکسیژن را به آلوئول می‌رسانند. در اینجا مبادله اکسیژن با دی اکسید کربن رخ می‌دهد. سطح آلوئول‌ها را مویرگ‌های خونی پوشانده‌اند. قلب، خونی که حاوی دی اکسید کربن است را به ریه‌ها می‌فرستد، آلوئول، دی اکسید کربن را می‌گیرد و از همان راهی که هوای تازه را دریافت نموده بود، گاز مضر را به دهان و بینی می‌رساند تا از بدن خارج شود. از طرفی آلوئول به خون اکسیژن می‌رساند و آن را مجددا به قلب برمی‌گرداند.
مسیر یک نفس، ثابت می‌کند که اگر ریه‌ها به درستی کار نکنند، حجم دی اکسید کربن بدن زیاد شده و ممکن است تبعاتی چون سردرد، سرگیجه، کسالت، سکته و حتی کما را درپی داشته باشد. از همین روست که پزشکان برای برخی بیمارانی که ریه‌های آن‌ها به درستی عملیات هوارسانی را انجام نمی‌دهند، دستگاه کمک تنفسی تجویز می‌کنند.
برای حفظ سلامت ریه‌ها چه باید کرد
سلامت ریه‌ها آن هم در دنیای امروز ما که یک بیماری ویروسی به نام کووید19 زندگی‌ها را مختل کرده و سلامتی تمامی مردمان کره زمین را تهدید می‌کند، بیش از پیش اهمیت دارد. نفس، عامل حیات تمامی موجودات زنده است و هرگاه با اختلال روبرو شود و یا دیگر جریان نداشته باشد، هستی آن موجود از دست می‌رود. اقدامات ساده و آسانی وجود دارند که بر عمر مفید ریه‌ها و سلامت آن‌ها می‌افزایند. برخی از آن‌ها را باهم مرور می‌کنیم:
ورزش کنید تا بیشتر نفس بکشید
هیچ کس نیست که از تاثیر ورزش در شادابی و سلامتی بی‌اطلاع باشد؛ اما معمولا ورزش کردن در میان حجم روزمرگی‌های زندگی ماشینی گم می‌شود. غالبا افراد کار کردن بیشتر برای درآمد بیشتر را به تفریح و ورزش ترجیح می‌دهند، حال آنکه نتیجه ورزش نکردن، رخوت است و بیماری و پرداخت هزینه‌های سرسام‌آور برای درمان.
ورزش منظم سبب می‌شود تا قلب خون بیشتری را به ریه‌ها بفرستد و در نتیجه ریه نیز مجبور است اکسیژن تازه‌تری دریافت کند. هرچقدر ورزش طولانی‌تر و مداوم‌تر باشد، ریه مجبور است بیشتر کار کند، پیوسته منقبض و منبسط شود و در نتیجه ورزیده‌تر می‌شود.
دخانیات را کنار بگذارید
حتی اگر سیگاری باشید هم روی پاکت سیگار شعار «افزایش ابتلا به بیماری‌های تنفسی با مصرف سیگار» را دیده‌اید. دخانیات، انبوهی از گازهای مضر را به ریه‌های شما می‌فرستند و به مرور زمان ریه شما را آلوده می‌کنند؛ به طوری که پاکسازی آن اصلا کار راحتی نیست.
به علاوه دخانیات بیماری‌های نهفته‌ای مانند آسم را تشدید می‌کند و سبب نازک شدن مجاری تنفسی و آسیب جدی به آن‌ها می‌شود؛ تا جایی که بسیاری از استعمال‌کنندگان دخانیات در سنین بالاتر برای تنفس طبیعی مجبور به استفاده از دستگاه کمک تنفسی می‌شوند.
نفس عمیق را جدی بگیرید
نفس عمیق سبب می‌شود تا اکسیژن بیشتری به ریه‌ها بفرستید و از آن‌ها بیشتر کار بکشید. توان ریه‌ها خیلی بیشتر از آن است که به نفس معمولی بسنده کنید. محققان این حقایق را به اثبات علمی رسانده‌اند که نفس عمیق موجب آرامش و عزت نفس در افراد می‌شود؛ پس نفس عمیق را جدی بگیرید.
در معرض آلاینده‌ها قرار نگیرید
فرقی نمی‌کند این آلاینده دود سیگار و قلیان باشد یا دود اگزوز خودروها یا آلاینده‌های صنعتی. هیچ کدام از این موارد، دوست ریه‌های شما نیستند. اگر برایتان مقدور است محل زندگی خود را به یک محل فاقد آلودگی انتقال دهید، اگر در محل کار در معرض آلاینده‌ها هستید از تهویه مناسب و یا دستگاه کمک تنفسی استفاده کنید و محل زندگی و کار خود را مداوما گردگیری نمایید تا آلودگی بر جای نماند.
به تقویت سیستم ایمنی بدنتان اهمیت دهید
تقویت سیستم ایمنی بدن موجب می‌شود تا دربرابر عفونت و ویروس مقاوم شوید. در شرایطی که کرونا هر روز چهره جدیدی از خودش به نمایش می‌گذارد یک راه در امان نگاه داشتن ریه‌ها و سایر اندام‌های آسیب‌پذیر بدن، تقویت قوای ایمنی است. ورزش کنید، آب زیاد بنوشید، میوه‌ها و سبزیجات تازه مصرف کنید و مکررا دست‌ها را با آب گرم و صابون بشویید تا مجالی برای ورود ویروس‌ها به بدنتان ندهید.
کدام بیماری‌ها عملکرد ریه را با اختلال مواجه می‌کنند؟
گاهی سبک زندگی اشتباه انسان‌ها، آن‌ها را دچار بیماری‌های متعددی می‌کند و گاه وراثت، عامل اصلی ابتلا به یک عارضه است. در ادامه به معرفی مختصر بیماری‌هایی می‌پردازیم که عملکرد ریه را با اختلال مواجه می‌کنند.
آسم
هنوز هیچ درمان قطعی برای آسم، شناخته نشده است اما دارو و پروسه درمان می‌تواند از حجم مشکلات ناشی از این بیماری بکاهد. آسم معمولا از دوران کودکی شروع می‌شود و نفس کشیدن را برای بیمار سخت می‌کند. آسم از آن بیماری‌های مزمنی است که ژنتیک، نقش اصلی در ابتلا به آن را دارد.
کووید19
این بیماری ویروسی که 2 سال است تمامی قاره‌های کره زمین را در نوردیده و چند صد هزار نفر را به کام مرگ کشانده است، با ایجاد اختلال در ریه، نفس کشیدن را برای بیمار سخت می‌کند. سرفه کردن، خس خس، سفتی در قفسه سینه و ناتوانی در دریافت هوای تازه از عوارض این بیماری است. پزشکان معتقدند آسیبی که کرونا بر ریه وارد می‌کند، ممکن است هرگز ترمیم نشود.
سرطان ریه
رشد غیر طبیعی سلول‌های ریه، موجب ایجاد تومور می‌شود. با رشد و افزایش تعداد تومورها، حجمی از ریه اشغال می‌گردد و عملکرد دریافت اکسیژن و خروج دی اکسبد کربن سخت می‌شود. تومورها می‌توانند به سایر نقاط بدن نیز سرایت کنند؛ درمان این بیماری بستگی به تعداد تومورها و شدت بیماری دارد.
